Nikah yaşı

Nikah yaşı — qanunla müəyyən edilən və ya bir şəxsin qanuni olaraq evlənməsinə icazə verilən, dini və ya digər sosial təsdiq formalarına tabe olan minimum yaş. Nikah yaşı və digər şərtləri yurisdiksiyalara görə müxtəlif cür müəyyən olunur, lakin yurisdiksiyaların əksəriyyətində nikah yaşı yetkinlik yaşına çatma ilə müəyyən olunur. Buna baxmayaraq, bəzi hallarda nikah yaşı məhkəmə qərarı ilə və ya qadının hamilə olması halında dəyişdirilə (azaldıla) bilər. Nikah yaşı ümumi olaraq 18 yaş müəyyən edilib, lakin bəzi hallarda daha yüksək, bəzi hallarda daha aşağı ola bilər.

1962-ci il tarixli Nikah qeydiyyatı, nikah yaşı və nikaha daxil olma razılığı haqqında Konvensiyasının 55 üzvü, ənənəvi, dini və qəbilə qanunlarını və ənənələrini ləğv etmək üçün qanunla minimum evlilik yaşını müəyyən etdilər. Dini bir cəmiyyətin qanunlarına görə nikah yaşı torpaq qanunlarına görə daha aşağı olduqda, dövlət qanunu üstünlük təşkil edir. Bununla belə, bəzi dini icmalar bu baxımdan uşaqların məcburi nikahı ilə nəticələnə biləcək dövlət qanunlarının aliliyini qəbul etmir. 1956-cı ildə Köləliyin ləğvinə dair Əlavə Konvensiyanın 123 üzvü, evlilik üçün müəyyən edilmiş "uyğun" minimum yaş həddini qəbul etməyə razı oldular. Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, rəsmi yaş standartları sadəcə təlimat şəklindədir. UNICEF, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Uşaq Təşkilatı, yetkinlik yaşına çatmayan, 18 yaşından kiçik bir şəxsin evlənməsini uşaq nikahı və insan hüquqlarının pozulması kimi qiymətləndirir.

Son vaxtlara qədər, qadınlar üçün minimum nikah yaşı, bir çox yurisdiksiyada, qadınların kişilərdən daha erkən yaşda yetkinləşdiyi təqdirdə , kişilərlə müqayisədə daha az idi. Bəzi insanlar tərəfindən bu qanunun ayrı-seçkilik kimi qəbul edildiyi üçün, bir çox ölkələrdə qadınların nikah yaşı kişilərin yaşı ilə bərabərləşdirildi.

Nikah yaşı hüquq kimi və istisnalar

Ölkələrin əksəriyyətində 18 yaş qanuni nikah yaşıdır. Bununla birlikdə, bu ölkələrin əksəriyyəti, bu yaşdan kiçik olanların, ümumiyyətlə valideyn razılığı və ya məhkəmə qərarı ilə evlənməsinə icazə verir. Bu istisnalar ölkələrə görə xeyli dəyişir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Əhali Fonduna əsasən 2010-cu ildə 158 ölkə, 18 yaşın, valideynlərin razılığı və ya müvafiq bir orqan tərəfindən təsdiq edilmədən qadınlar üçün evlilik üçün minimum qanuni yaş olduğunu bildirdi. Bununla birlikdə, bu ölkələrin 146-sı və ya adət qanunları, 18 yaşından kiçik qızların valideynlərinin və ya digər orqanların razılığı ilə evlənməsinə icazə verir; 52 ölkədə 15 yaşdan kiçik qızlar valideyn razılığı ilə evlənə bilər. Buna baxmayaraq, 18 yaş 180 ölkədə kişilər üçün razılıq olmadan nikah üçün qanuni yaşdır. Bundan əlavə, 105 ölkədə oğlanlar bir valideynin və ya müvafiq bir orqanın razılığı ilə, 23 ölkədə 15 yaşdan kiçik oğlanlar valideynlərin razılığı ilə evlənə bilərlər. Son illərdə AB-dəki bir çox ölkə ya evlilik qanunlarını sərtləşdirdi, ya da 18 yaşın altındakı nikahı tamamilə qadağan etdi ya da bu cür nikahlar üçün məhkəmə təsdiqini tələb etdi. Son illərdə evlilik qanunlarını yeniləmiş ölkələr arasında İsveç (2014), Danimarka (2017), Almaniya (2017), Lüksemburq (2014), İspaniya (2015), Hollandiya (2015), Finlandiya (2019) ve İrlanda (2019) yer alır. Son illərdə bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr oxşar qanunlar qəbul etmişdir: Honduras (2017), Ekvador (2015), Kosta Rika (2017), Panama (2015), Trinidad & Tobago (2017), Malavi (2017) İngilis mülki qanununa əsasən minimum tələblər qadınlar üçün 12 yaş, kişilər üçün 14 yaş olmuşdur. Varsayılan olaraq, bu müddəalar müstəmləkə Amerikasında minimum evlilik yaşı oldu. İngilislərdən miras qalan bu İngilis ümumi qanunu, onları əvəz etmək üçün xüsusi bir dövlət qanunu qəbul edilmədiyi təqdirdə Amerikada qüvvədə qaldı. ABŞ-da, əksər inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu kimi, yaş məhdudiyyətləri yuxarıya doğru düzəldilmiş və 15 ilə 21 yaş arasındadır. Qərb ölkələrində son illərdə yeniyetmələrin evliliyi nadir hala gəldi və son bir neçə onillikdə onların tezliyi azaldı. Məsələn, 21-ci əsrin əvvəllərində yetkinlik yaşına çatmayan gənclərin evlənmək üçün xüsusi bir məhkəmə icazəsi ala bildikləri Finlandiya'da, bu dövrdə ildə yalnız 30–40 belə evlilik var idi (ərlərin əksəriyyəti 17 yaşında idi). 1990-cı illərin əvvəllərində hər il 100-dən çox bu cür nikah qeydə alınırdı. 1 iyun 2019-cu ildən bəri Finlandiya 18 yaşınadək hər hansı bir şəxsin evlənməsini istisnasız olaraq qadağan etdi.

Azərbaycan Respublikasında nikah yaşı

AR Ailə Məcəlləsinin 10-cu maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasında nikah yaşı 18 yaş müəyyən olunur. Üzürlü səbəblər olduqda, nikaha daxil olmaq istəyən və nikah yaşına çatmamış şəxslərin yaşadıqları ərazinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı onların xahişi ilə nikah yaşının 1 ildən çox olmayaraq azaldılmasına icazə verə bilər.